متنوع ترین مزرعه تحقیقاتی گیاه سورگوم راه اندازی شد

به نقل از پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، با توجه به تاثیرات تغییر اقلیم و وضعیت بحرانی آب در بسیاری از نقاط کشور و لزوم توجه به گیاهان جایگزین با بهره‌وری آب بالا و توان تولید اقتصادی در مناطق بحرانی به ویژه در مناطق مرکزی و مناطق محروم جنوب و جنوب شرق کشور و همچنین به منظور ایجاد اشتغال مولد روستایی و بهبود معیشت بهره برداران و جلوگیری از مهاجرت روستائیان، این پژوهشگاه با همکاری مراکز دانشگاهی، قطب علمی کشور، بخش خصوصی و کشاورزان پیشرو و موسسات ملی و بین المللی، حرکت گسترده ای را از سال ۱۳۹۲ در زمینه معرفی گیاهان جایگزین سازگار با شرایط تغییر اقلیم در قالب کشاورزی پایدار کم نهاده و کشاورزی هوشمند سازگار با تغییر اقلیم، آغاز کرده است.

در این برنامه گسترده پژوهشی گیاهان بومی متنوع و عمدتا ناشناخته و یا کمتر شناخته شده متحمل به خشکی و کم آبی و شوری با کاربردهای مختلف علوفه‌ای و دانه‌ای مورد بررسی قرار گرفته اند.

از آنجایی که انواع ارزن و سورگوم‌های علوفه‌ای و دانه ای با توجه به مسیر فتوسنتزی چهارکربنه و توان سازگاری خوب با شرایط سخت محیطی از جمله گرما و خشکی و شوری از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند، مزارع تحقیقاتی انواع سورگوم و استویا توسط محققان بخش فیزیولوژی مولکولی پژوهشگاه بیوتکنولوژی در ایستگاه تحقیقاتی مهندس مطهری موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند در کمال شهر کرج ایجاد شد.

بابک ناخدا رئیس بخش تحقیقات فیزیولوژی مولکولی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و مجری طرح سورگوم درباره اهمیت کشت این گیاهان جایگزین و روند تحقیقات در حال اجرا، به ضرورت کشت گیاهان جایگزین کم آب‌بر و متحمل به شرایط سخت محیطی مانند انواع ارزن و سورگوم با توجه به شرایط تغییر اقلیم و کاهش فزاینده منابع آب و همچنین نظر به ارزش بالای غذایی و مزایای زیست محیطی و اقتصادی این محصولات اشاره کرد.

وی گفت: در مزرعه تحقیقاتی سورگوم، بیش از یکصد ژنوتیپ و لاین پیشرفته انواع مختلف سورگوم شیرین، دانه ‌ای و علوفه‌ای آزاد گرده افشان و هیبرید با تنوع ژنتیکی گسترده و با صفات مهم زراعی مانند مقاومت به بیماری سفیدک، مقاومت به مگس سورگوم و متحمل به تنش​ های غیر زنده مانند گرما و خشکی و شوری کشت شده اند که می تواند منشاء تولید ارقام و ورایته های جدید زراعی سورگوم پرمحصول و متحمل به تنش‌های زیستی و غیرزیستی سازگار با شرایط اقلیمی کشور در آینده باشد.

به گفته دکتر ناخدا، چنین جمعیت ارزشمندی آن هم با این دامنه تنوع ژنتیکی برای صفات برتر زراعی برای نخستین بار در تاریخ تحقیقات کشاورزی توسط محققان پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی وارد کشور شده و در اختیار مراکز پژوهشی قرار گرفته است.

وی خاطرنشان کرد: سورگوم شیرین که از پتانسیل بالایی برای جایگزینی گیاهان قندی مانند نیشکر برخوردار است، گیاهی چهارکربنه و بومی مناطق حاره‌ای و گرمسیری بوده و علاوه بر مصرف در صنایع قندی به عنوان یک گیاه علوفه ای خوشخوراک و پرانرژی و همچنین یک گیاه صنعتی برای تولید اتانول زیستی نیز قابل بهره‌برداری است. همچنین از دانه آن می توان در تهیه خوراک دام و تغذیه طیور نیز استفاده کرد. به همین دلیل این گیاهان در زمره گیاهان هوشمند جای می گیرند.

ناخدا تصریح کرد: سورگوم‌های علوفه‌ای و دانه‌ای نیز به واسطه تحمل خوب به تنش‌های محیطی و پتانسیل تولید بالا از استقبال گسترده‌ای در کشورهای مناطق نیمه خشک گرمسیری و حتی در کشورهای اروپایی و آمریکایی و استرالیا برای تولید علوفه و خوراک دام برخوردار هستند.

وی خاطرنشان کرد: گیاه سورگوم شیرین، ساقه قطور، پتانسیل تولید بیوماس بسیار بالا و رشد سریع و بسیار خوبی دارد، به طوری که طول آن تا ۸.۴ متر نیز می‌رسد.

ناخدا با بیان این که درصد بریکس - شاخصی مرتبط با قند گیاه - در ارقام بهینه سورگوم تا ۲۳ می‌رسد که در مقایسه با گیاهی مثل نیشکر هم بسیار بالا است، اظهار داشت: گیاه سورگوم علاوه بر کم آب بر بودن و تحمل بالا به شرایط نامناسب محیطی و خاک های فقیر، بسیاری از مشکلات گیاهان قندی متداول مثل چغندرقند و نیشکر را ندارد، مثلا پروسه برداشت آن به مراتب ساده‌تر است و پس از برداشت ساقه های سورگوم، عصاره آن به راحتی در مزرعه بر روی تراکتور و یا در ایستگاه ثابت قابل استحصال بوده و شربت تهیه شده بلافاصله قابل استفاده در واحدهای قنادی و شیرینی‌پزی و صنایع غذایی و دارویی است. البته برای سهولت در نگهداری و حمل و نقل، امکان تبدیل آن به کریستال قند هم وجود دارد. به گفته وی، باقیمانده گیاهی نیز به عنوان علوفه ای مغذی و خوشخوراک به صورت سیلو و یا تازه خوری قابل مصرف است.

رئیس بخش فیزیولوژی مولکولی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی تصریح کرد: محققان پژوهشگاه پیش از این برای معرفی گیاهان علوفه ای جایگزین و کم آب بر، در چارچوب تعاملات گسترده بین المللی با دریافت حدود یکصد ژنوتیپ و لاین های برتر ارزن مرواریدی ، علوفه ای و دانه ای از مراکز بین المللی، برنامه گسترده اصلاح مولکولی و بزرگترین مزرعه اصلاح ارقام آزاد گرده افشان و هیبرید ارزن مرواریدی دانه‌ای و علوفه‌ای در تاریخ تحقیقات کشاورزی کشور را اجرا کردند. این برنامه با همکاری دانشگاه شهید باهنر کرمان، قطب علمی به نژادی گیاهان متحمل به کم آبی و شوری و مشارکت فعال بخش خصوصی و کشاورزان پیشرو در منطقه پیشوا ورامین در سال زراعی ۹۸ به اجرا گذارده شده و به موازات برنامه سورگوم همچنان ادامه دارد.

به گفته دکتر ناخدا، وجه تمایز پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در این مطالعات، چند دیسیپلینه بودن، بهره گیری تمام عیار از دانش روز فیزیولوژی و ابزار پیشرفته مولکولی در کنار مطالعات زراعی و مرفولوژیک برای شناسایی ژنوتیپ ها و لاین های برتر والدینی برای تولید ارقام جدید کیفی و پرمحصول آزاد گرده افشان و هیبرید انواع مختلف ارزن مرواریدی و سورگوم برای نخستین بار در کشور و در چارچوب تعاملات ملی و بین‌المللی و همکاری با بخش خصوصی می باشد.

در همین حال دکتر فؤاد مرادی، مجری طرح استویا نیز با بیان این که گیاه استویا با این که در طبقه‌بندی شیرین‌کننده‌ها قرار دارد و گیاهی ۳۰۰ برابر  شیرین ‌تر از قند است ولی گیاهی قندی نیست و در بدن تولید کالری نمی کند. خاطرنشان کرد: میزان ماده موثره واریته‌های وارداتی استویا که حدود سال ۱۳۸۳ وارد کشور شده بودند حدود سه تا چهار درصد بود که طی۱۰ سال توانستیم آنها را به حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد افزایش دهیم. همچنین میزان ماده موثره اصلی آن یعنی ریبودیوزاید A از ۲ درصد به ۶ تا ۹ درصد ارتقاء یافته است. عملکرد برگ خشک نیز از ۵.۲ تا ۵.۳ تن به ۳ تا ۵ تن در شرایط بهینه رشد افزایش یافته است. این گیاه قابلیت برداشت حداقل دو چین در سال را داشته و کارخانه استویا با توجه به قابلیت استفاده از ماده خشک امکان کار در طول ۱۲ ماه سال را دارد.

عضو هیات علمی بخش فیزیولوژی مولکولی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی اضافه کرد: با توجه به راه اندازی کارخانه استحصال ماده موثره از گیاه استویا در ایران، کشت و کار این گیاه برای تامین خوراک کارخانه می تواند درآمد خوبی برای کشاورزان استویا کار به همراه داشته باشد.

دکتر وفابخش معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور زراعت، عزیز کریمی مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی، مهندس حصادی، مجری طرح چغندرقند کشور و دکتر طالقانی، رییس و جمعی از مدیران و محققان موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند به تازگی از این مزارع تحقیقاتی بازدید کردند.