ضرورت طراحی راهکار مقابله با آسیب‌های حوزه آموزش در شرایط بحران

 علی محبی گفت: ویروس کرونا تمام جهان را دربرگرفته و طبق اعلام یونسکو بیش از ۹۰ درصد دانش‌آموزان دنیا تحت تاثیر قرارگرفته و آموزش‌های رسمی آن‌ها تعطیل شده است. این شرایط به گونه‌ای است که از جنگ جهانی دوم به این سو، نظیر چنین حادثه‌ای را نداشته‌ایم و تاثیر آن در کشورهای مختلف، متفاوت است.

مشاور پژوهش و برنامه ریزی و دستیار رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در حوزه‌های تربیت و یادگیری درباره تجارب آموزش در کشورهای دیگر در این شرایط خاص گفت: برخی کشورها آموزش‌های مجازی را از گذشته به صورت جدی دنبال کرده و بسترهای آن را فراهم کرده بودند و مسلماً آمادگی بیشتری در این شرایط داشتند؛ اما در برخی دیگر آموزش‌های مجازی به صورت جدی دنبال نشده که متاسفانه کشور ما نیز در همین ردیف قرار می‌گیرد.

محبی ادامه داد: سال‌هاست درباره آموزش مجازی در کشورمان صحبت می‌شود اما تا کنون به صورت جدی وارد فاز عملیاتی نشده بودیم؛ اما در شرایط خاص کنونی این نوع آموزش‌ها پررنگ شده و اقداماتی در حال انجام است.

وی اثرات ویروس کرونا بر نظام آموزشی و تربیتی خانواده‌ها را به دو دسته مثبت و منفی تقسیم‌بندی کرد و در خصوص اثرات منفی این تعطیلات گفت: توقف در یادگیری بارزترین اثر این تعطیلات بود، به ویژه برای دانش‌آموزانی که عملکرد ضعیف‌تری در مدرسه داشتند و با تلاش و فشار معلم به آموزش واداشته می‌شدند. با وقوع ناگزیر تعطیلی، این دانش‌آموزان از مدرسه فاصله گرفته و گرفتار توقف یادگیری شدند.

افزایش ساعت استفاده از فضای مجازی از سوی دانش‌آموزان

مشاور پژوهش و برنامه ریزی و دستیار رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در حوزه‌های تربیت و یادگیری، افزایش ساعت استفاده از فضای مجازی از سوی دانش‌آموزان را اثر منفی دیگری برشمرد که در این شرایط حادث شده است و گفت: علی‌رغم تاکید اصول تربیتی مبنی بر استفاده حداکثر دوساعته دانش‌آموزان از این فضا به ویژه در سنین پایین در طول شبانه‌روز، اکنون شاهد آن هستیم که میزان حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی افزایش یافته است.

وی خطر افزایش ترک تحصیل در مناطق محروم را از دیگر تبعات منفی تعطیلات ناشی از کرونا دانست و عنوان کرد: ممکن است آسیب‌های روانی، خانواده‌ها را در این ایام تهدید کند، زیرا فرزندان ما عادت ماندن در منزل به مدت طولانی را نداشته‌اند و ما مهارت همزیستی مسالمت‌آمیز را آموزش نداده‌ایم؛ بنابراین ماندن در خانه ممکن است باعث افزایش خشونت خانگی در برخی خانواده‌ها که دارای مهارت‌های لازم نیستند، شود.

آثار مثبت تعطیلات

محبی در خصوص آثار مثبت تعطیلات ناشی از ویروس کرونا افزود: استفاده از فضای مجازی برای تکمیل آموزش یک فرصت خوب بود و به یک نسخه بی‌بدیل تبدیل شد که در این شرایط جایگزین دیگری ندارد. تقویت جایگاه معلمان و شناسایی نقاط ضعف و قوت احتمالی آن‌ها مانند عدم اشراف بر فضای آموزش الکترونیک، تقویت رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی، تقویت روحیه تعلق ملی و دینی و تحکیم ارتباط میان اعضای خانواده از دیگر آثار مثبت تعطیلی‌های اخیر است.

دستیار رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در حوزه‌های تربیت و یادگیری در پاسخ به این پرسش که راهکارهای مقابله با آسیب‌پذیری نظام آموزشی در موارد مشابه در آینده چیست عنوان کرد: باید کار علمی و پژوهشی دقیقی انجام و آسیب‌شناسی صورت پذیرد. نقاط ضعف و قوت شناسایی و متناسب با این نقاط برای آینده برنامه‌ریزی کرد و از کارهای زودگذر ذهنی پرهیز شود.

وی ادامه داد: بررسی محققان نشان می‌دهد اگر بخواهیم در آینده برای مواجهه با اتفاقات این چنینی با کمترین تبعات روبه‌رو شویم باید تک تک عناصر تعلیم و تربیت و همچنین برنامه درسی را مورد بازبینی و بازآفرینی قرار دهیم و با توجه به انتظاراتی که از این عناصر داریم نقش‌هایشان را روزآمد کنیم.

محبی با اشاره به سند تحول بنیادین و برنامه درسی ملی گفت: درباره عناصر تعلیم و تربیت غفلت صورت گرفته است. دانش‌آموز، معلم، مدرسه، خانواده و محتوا مهمترین عناصر برنامه درسی ملی هستند. به عنوان مثال تعریف ما از دانش‌آموز در سند تحول با تعریف در صحنه عمل فاصله دارد. در عمل مشاهده می‌کنیم که دانش‌آموز شخصیتی منفعل است که منتظر می‌ماند تا برای او برنامه‌ریزی کنند. معلم باید به او درس بدهد و تابع تصمیمات است.

خود یادگیرندگی دانش‌آموز کلید حل مشکلات

وی ادامه داد: در این صورت وقتی آموزش مدرسه‌ای تعطیل شود یادگیری هم تعطیل می‌شود و کنکور محوری و دانش‌محوری آموزش، یک علت آن است؛ این در حالی است که در سند تحول بنیادین ذکر شده دانش‌آموز باید متفکر، خلاق، خود باور، خودساخته، تلاشگر، سالم و خود یادگیرنده باشد. اگر دانش‌آموز خود یادگیرنده باشد بسیاری از مشکلات حل می‌شوند.

محبی با تاکید بر اینکه باید ویژگی‌های دانش‌آموز متناسب با دوره‌های تحولی و به شکل کاربردی و دقیق بازتعریف شود و به این سمت برویم که افراد یادگیرنده خود فرمان و مستقل تربیت کنیم عنوان کرد: اینکه دانش‌آموز باید چگونه یاد گرفتن را یاد بگیرد بسیار مهم است؛ یادگیرنده‌ای که می‌تواند از منابع مختلف یادگیری به راحتی استفاده کنند. در این صورت معلم فقط یکی از منابع یادگیری خواهد بود نه همه آن. اگر این بازتعریف عملیاتی شود، در صورت وقوع تعطیلات پیش بینی نشده، آموزش و یادگیری تعطیل نمی‌شود.

وی با بیان اینکه مأموریت اصلی ۱۱ حوزه تربیت و یادگیری در سازمان پژوهش توجه به همین ویژگی‌هاست گفت: اگر این کار صورت بگیرد معلم به جای نقش انتقال دهنده نقش تسهیل کننده خواهد داشت و در این صورت منبع یادگیری معلم نیست بلکه دانش‌آموز است. ما باید لذت و شوق یادگیری را نهادینه کنیم.

محبی با اشاره به راه‌اندازی شبکه آموزش دانش‌آموزی (شاد) گفت: این اقدام خوب بود اما باید توجه کنیم آموزش مجازی با آموزش حضوری تفاوت‌هایی دارد. در نظام تعلیم و تربیت معلم حرف اساسی را می‌زند و دارای دو بال اصلی اخلاق حرفه‌ای و تخصص است باید برای تقویت این دو بال تلاش کنیم. از معلمان به عنوان عنصر کانونی آموزش یاد می‌شود و به همین دلیل باید اختیارات وی را بیفزاییم و در تهیه محتوا به او کمک کنیم تا از حالت انفعالی خارج شود و دیگر منتظر بخشنامه‌ها نماند.

وی بیان کرد: معلم صرفاً دارای نقش انتقال دهنده دانش و تجربه نیست بلکه تسهیل‌گری، راهبری، برانگیزانندگی را نیز برعهده دارد. محتوای آموزش مجازی نیز محتوای خاصی است که نیازمند توانمندسازی معلمان در این زمینه است.

دستیار رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در حوزه‌های تربیت و یادگیری با اشاره به عنصر دیگر تعلیم و تربیت یعنی خانواده گفت: عنصر خانواده همواره در نظام آموزشی ما مورد غفلت بوده است. باید خانواده‌ها نقش حمایتگری آموزشی، مالی، عاطفی و زیستی و همچنین سیاست‌گذاری داشته باشد. آن‌ها باید در طراحی محیط و موقعیت‌های یادگیری فرزندان خود از طریق نمایندگانشان در انجمن‌های اولیا و مربیان کمک کرده و نقش مشارکتی خود را در انجام تکالیف و ارزشیابی تحصیلی و تربیتی ایفا کنند.

وی در ادامه به عنصر مدرسه در نظام تعلیم و تربیت اشاره کرد و گفت: طبق مفاهیم سند تحول بنیادین، مدرسه صرفاً یک محیط فیزیکی نیست بلکه یک مفهوم ترکیبی و به نوعی حلقه وصل معلم، دانش‌آموز، خانواده و سازمان است. ما شعار مدرسه‌محوری می‌دهیم اما در عمل مدرسه‌محوری به این معناست که هم تخصص حرفه‌ای مدرسه دیده شود و هم اختیار برنامه‌ریزی داشته باشد. برنامه ویژه مدرسه (بوم) گام خوبی در راستای تحقق مدرسه‌محوری است که اگر انجام شود کارآمد است.

دستیار رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در حوزه‌های تربیت و یادگیری تاکید کرد: ما همچنین به آموزش تمام مدیران از سطح ستاد تا مدرسه نیازمندیم و باید برای مواجهه با بحران دوره‌های آموزشی تدارک ببینیم.

وی به ادغام فناوری ارتباطی و اطلاعاتی با آموزش مدارس اشاره کرد و گفت: باید آموزش‌های حضوری و فیزیکی را با فناوری اطلاعاتی ادغام کنیم که مدرسه هوشمند بخشی از آن است. ما هرساله تعطیلی مدارس به علل مختلف همچون آلودگی هوا، سیل، زلزله و غیره را شاهدیم. اگر در آن مواقع آموزش مجازی را اجباری و آن را تمرین می‌کردیم در مواجهه با تعطیلی ناشی از کرونا کمتر دچار مشکل می‌شدیم.

محبی همچنین بر ضرورت بازبینی مسائل و نکات آموزشی بهداشتی و مراقبتی در برنامه درسی تاکید و اعلام کرد: جا دارد در برنامه ویژه مدرسه (بوم)، آموزش و پرورش با همکاری وزارت بهداشت در قالب تفاهم‌نامه‌هایی به صورت گسترده به آموزش بهداشت بپردازد.